ایمنی در برق

مقدمه

در صنعت برق اگر ایمنی رعایت نشود، خطر برق گرفتگی حتمی است.

بنابراین قبل از دست زدن به سیم یا ادوات برقی جهت تعمیر و یا هر گونه بازرسی بایستی حتماً جریان برق در مدار قطع بوده و مطمئن باشید که جریان برق وجود ندارد و آزمایش وجود یا عدم وجود جریان برق توسط فازمتر صورت می گیرد.

جریان برق

جریان برق را با واحد امپر نشان می‌دهند که بر دو نوع می‌باشد :

1. جریان مستقیم(DC) : جریان برق حاصل از ژنراتورها و باطری ها از این نوع می‌باشد.
2. جریان متناوب (AC) : جریان برق شبکه شهری از این نوع می‌باشد.

 

ولتاژ برق

اندازه گیری فشار الکتریکی رابا ولت نشان می‌دهند که در صنعت به سه دسته زیر تقسیم می شود:

1. ولتاژ بالا که از ۶۵۰ ولت به بالا می‌باشد.
2. ولتاژ متوسط که بین ۲۵۰ تا ۶۵۰ ولت می‌باشد.
3. ولتاژ پائین که از ۲۵۰ ولت کمتر است.

توضیح : ولتاژ پائین از نظر ایمنی ولتاژ زیر ۲۵ ولت می‌باشد.

مقاومت الکتریکی

مقاومت در برابر جریان الکتریسیته را مقاومت الکتریکی گویند و واحد اندازه گیری آن اهم می‌باشد.

جدول زیر مقاومت بدن انسان را در مقابل جریان الکتریسیته نشان می‌دهد.

 

مقاومت بر حسب اهم	اجزای بدن
۱۰۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰۰	پوست خشک
۱۰۰۰	پوست خیس
۴۰۰ تا ۶۰۰	دست و یا اندام داخلی
۱۰۰	گوش تا گوش

 

 

سیستم ارت وسایل برقی

ازآنجائی که مقاومت سیم در برابر جریان برق از مقاومت بدن انسان کمتر است چنانچه

دستگاه برقی ما بوسیله یک سیم به زمین وصل شود، جریان برق از طریق این سیم به زمین منتقل خواهد شد.

دستگاههای برقی سیار بوسیله سیمی که در دو شاخه آن تعبیه شده به پریز مخصوص متصل می گردد.

برای دستگاهها و سازههای بزرگ باید تمامی کابلها به یک نقطه به نام چاه ارت (EARTH PEAT) متصل گردند.

 

فیوز

وسیله ای است برای قطع جریان برق، در حقیقت فیوز شیر اطمینان برق است.

زمانیکه بار الکتریکی مدار بیش از مقدار مجاز باشد قبل از اینکه این امر باعث سوختن و یا جرقه الکتریکی در دستگاه بشود، فیوز می‌سوزد.

 

فیوز چیست و چگونه عمل میکند و ساختار داخلی فیوز چیست؟

انواع فیوزها :

1. فیوز خط هوایی یا حلقه ای
2. فیوز دو شاخه ای
3. فیوز فشنگی
4. فیوز اتوماتیک
5. فیوز استوانه ای

باید توجه داشت که هر یک از این فیوزها برای جریان خاصی طراحی شده‌اند و استفاده نامناسب از آنها می تواند موجب آسیب رسیدن به شخص یا دستگاه گردد.

 

پاره‌ای از اصول اولیه ایمنی برق

1. قبل از شروع تعمیر وسایل برقی حتماً مجوز لازم را اخذ نمائید.
2. قبل از شروع به کار (تعمیر) کلید اصلی برق شبکه را قطع نموده و درب جعبه تقسیم را قفل نمائید.
3. چنانچه امکان قفل کردن جعبه وجود نداشته باشد، با در آوردن فیوز جریان را قطع نمائید.
4. در صورت امکان برچسب تعمیرات نیز زده شود.
5. فقط برقکاران اجازه کار بر روی شبکه یا دستگاه ها را دارند.
6. تمامی دستگاههای برقی باید دارای سیم ارت باشند.
7. تمامی کابلهای معیوب باید تعویض شوند.
8. از هر کابل فقط یک انشعاب گرفته شود.
9. تمامی دستگاهها باید دو شاخه داشته باشند.
10. برای تعمیر یک وسیله برقی حتماً باید دو شاخه آنرا در آورید.
11. در کارهای برقی هیچگاه شانسی عمل نکنید.
12. هیچگاه دو شاخه را با کشیدن کابل از پریز جدا نکنید.
13. هرگز یک سیم برق لخت را لمس نکنید.
14. در زمان حفاری اگر به کابل برقی برخورد نمودید قبل از هر کاری به مسئولین اطلاع دهید.
15. توجه داشته باشید که کار در زمین های مرطوب با وسایل برقی می تواند منجر به برق گرفتگی شود.
16. فقط دستگاههایی که ولتاژ آنها کمتر از ۲۵ ولت باشد، خطر برق گرفتگی در آنها کاهش یافته است.
17. کابلهای برق که در مسیر عبور و مرور وسائط نقلیه هستندرا حتماً باید از درون یک لوله یا چیزی شبیه آن عبور داد.
18. برای هر دستگاه فیوز مناسب را استفاده نموده و فیوزهای سوخته را برای استفاده مجدد سیم پیچی نکنید.
19. هیچگاه کابل دستگاهی که گیر کرده است را با فشار نکشید بلکه به آرامی آنرا رها کنید.
20. توجه داشته باشید که آتش سوزی ناشی از برق را فقط باید با گاز یا پودر خاموش نمود، استفاده از آب خطرناک است.
21. در صورتی که قبل از شروع تعمیرات، محیط ایمن سازی می‌شود باید پس از اتمام عملیات و برقرار کردن مدار، علائم هشدار دهنده و بطور کلی تجهیزات ایمنی‌ سازی محیط برداشته شود .

 

اقدامات برای نجات شخص برق گرفته

اقداماتی که برای نجات شخص برق گرفته می توان انجام داد عبارتست از :

• قطع مدار برق
• رها کردن شخص برق گرفته از مدار
• تنفس مصنوعی
• رساندن به پزشک

 

مرگ در اثر برق گرفتگی

مرگ در اثر برق گرفتگی معمولاً نتیجه مستقیم دو چیز است :

1. بهم ریختن کار منظم قلب
2. متوقف شدن دستگاه تنفس

 

یک تماس جزئی با سیم یا وسایل برقی انسان را به سرعت نابود میکند و چنانچه مسیر

برق گرفتگی از سمت چپ بدن یا از سمت سر باشد خطرناک تر است.

 

مسئله مهم در برق گرفتگی تنفس مصنوعی می باشد که باید در کمتر از ۳ دقیقه پس

از برق گرفتگی با انجام این کار جریان تنفس را به حالت عادی بازگردانیم.

 

مصدوم را به پشت بخوابانید و بلوز کار یا کت خود را تا کنید و با قرار دادن آن زیر شانه، بطوری

که سر به عقب کشیده شود، پهلوی سر مصدوم قرار گیرید و تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی انجام دهید.

 

ایمنی برق و حفاظت در برابر برق گرفتگی

مقدمه:

    موارد برق گرفتگی نسبت به حوادث ناشی از کار زیاد نبوده و کمتر باعث آسیب مصدومین می‌گردد.

اما با وجود این مطلب، برق منبع خطرناکی برای بروز حوادث به شمار می‌ورد.

 

    خطرات ناشی از برق برخلاف اغلب خطرات مکانیکی معمولاً واضح و آشکار نیستند.

یک هادی جریان‌دار از نظر ظاهر با یک هادی بدون جریان معمولاً تفاوتی ندارند.

همچنین قطع  اتصال زمین یک دستگاه برقی ممکن است از نظر دور بماند تا اینکه پس

از تماس کارگر با قسمت‌های فلزی دستگاه و برق گرفتگی و متوجه شدن دیر شده باشد.

 

    برق گرفتگی می‌تواند در عرض چند دقیقه منجر به مرگ گردد. طبق تحقیقاتی که در

کشور فرانسه انجام گرفته است، سالانه متجاوز از ۱۵۰ نفر در اثر برق گرفتگی جان خود

را از دست می‌دهند که حدود ۵۵ درصد آن را کارگران صنایع تشکیل می‌دهند.

 

    طبق تحقیقات انجام شده در کشور انگلستان طی سال ۱۹۷۵ میلادی از ۴۲۷ حادثه منجر به

فوت، ۲۰ مورد ناشی از برق بوده و در طی سال ۱۹۷۶ میلادی از ۳۸۲ حادثه منجر به فوت،

۲۵ مورد مربوط به برق بوده و طی سال ۱۹۷۷ میلادی از ۳۵۷ حادثه منجر به فوت ۱۴ مورد

مربوط به نیروی برق و برق گرفتگی بوده است.

 

    بررسی عواملی که در ساختمان‌های مسکونی در انگلستان در سال ۱۹۷۶ میلادی

سبب بروز آتش سوزی شده‌اند. نشان می‌دهد که از ۹۵۷۹۵ مورد آتش‌سوزی، ۲۸۳۵۵

مورد ناشی از سیستم برق بوده است که این مسئله از نظر ایمنی برق در برابر ایجاد

حریق بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

 

    در فصل ششم آیین نامه حفاظت و بهداشت کار در چند ماده به صورت مستقیم

به لزوم رعایت موازین و دستورالعمل‌های ایمنی در برابر برق اشاره شده است.

 

    در بحث استقرار سیستم مدیریت بهداشت حرفه‌ای و ایمنی (OHSAS ۱۸۰۰۱) نیز به

امر ایمنی در برابر برق به عنوان یک موضوع مهم و اساسی توجه شده است.

 

ایمنی برق و جلوگیری از برق گرفتگی

    بارزترین خطراتی که استفاده از انرژی الکتریکی ایجاد می‌کند عبارتند از:

۱ـ خطرات ناشی از تولید حرارت نامطلوب

۲ـ برق گرفتگی.

    به طور کلی عوامل زیر باعث تغییر مقاومت بدن انسان می‌شوند:

ـ ضخامت پوست.

ـ وضع رطوبت پوست، درجه حرارت و مقدار نمک پوست.

ـ سطح پوست اتصال یافته به قسمت برق‌دار.

ـ شدت جریان الکتریکی.

ـ مسیر عبور جریان.

ـ مدت عبور جریان.

ـ نوع جریان الکتریکی و فرکانس آن.

 وضع روحی شخص نیز ممکن است در تغییر مقاومت موثر باشد. خنده زیاد، هیجانات و  گریه مقاومت بدن را نسبت به حالت آرام کاهش دهد.

 

https://fapool.ir/file/30647/?ref=sbargh.ir

 

خطر برق گرفتگی به دو صورت امکان پذیر است

الف) تماس مستقیم: هنگامی که سیستم کاملاً سالم بوده و بدن انسان با هادی برق‌دار سیستم در یک یا دو نقطه تماس حاصل نماید.

ب) تماس غیر مستقیم: هنگامی که در اثر خراب شدن عایق بندی یا به هر علت دیگر، یک    هادی برق‌دار با سطوح فلزی در دسترس مربوط به سیستم، تماس حاصل نماید و در عین حال انسان نیز با همان سطح فلزی در تماس باشد، ایجاد می‌شود.

اثر جریان برق بر روی بدن انسان

    بدن انسان نسبت به عور جریان برق یک هادی محسوب می‌شود. در نتیجه تأثیر جریان برق بر روی نسوج بدن خطراتی به شرح زیر ایجاد می‌کند.

۱ـ سوختگی:

    جریان برق در نقاط ورود و خروج از بدن ایجاد سوختگی در نسوج بدن کرده و میزان سوختگی به مقدار جریان برق عبوری از بدن، مدت زمان عبور جریان و ولتاژ برق بستگی دارد   که در برق ولتاژ قوی، سوختگی به مقدار جریان برق عبوری از بدن، مدت زمان عبور جریان و ولتاژ برق بستگی دارد که در برق ولتاژ قوی، سوختگی بدن بیشتر از برق‌های فشار ضعیف می‌باشد.

۲ـ اختلالات سیستم عصبی:

    جریان برق روی سیستم اعصاب شخص برق گرفته، تأثیر گذاشته و حرکات غیر عادی در بدن شخص مثل لرزش و سپس پرتاب غیر عادی دیده می‌شود که معمولاً چنانچه اگر برق گرفتگی در ارتفاعات بوجود آید مثلاً روی تیرهای برق یا پشت بام‌ها، باعث سقوط شخص برق گرفته و شکستگی اعضا یا ضربه مغزی وی می‌شود.

۳ـ انقباض عضلانی:

عبور جریان برق از بدن باعث انقباض عضلات مختلف بدن از جمله ماهیچه‌های دست و پا ریه و قلب می‌شود. بعضی از تعمیرکاران برق ناآگاهانه از این خاصیت استفاده کرد و با پشت دست وجود برق در یک سیم را آزمایش می‌کنند که انجام این کار خطرناک بوده و در صورت مناسب بودن شرایط محیط مانند مرطوب بودن زیر پای کارگران باعث ایجاد حوادث جبران ناپذیر می‌گردد.

۴ـ تجزیه خون:

    با توجه به اینکه حجم زیادی از بدن انسان را خون تشکیل می‌دهد، موقع عبور جریان برق از بدن، خون با داشتن املاح و مواد معدنی و مواد آلی مختلف، همانند یک نوع الکترولیت عمل کرده و یونیزه می‌شود که این عمل باعث بی‌نظمی در ضربان قلب و در نتیجه ایجاد اختلال در سیستم تنفسی می‌شود و چنانچه جریان برق زیاد بوده و به مدت طولانی ادامه یابد، باعث مرگ فرد برق گرفته می‌شود.

 

https://fapool.ir/file/50332/?ref=sbargh.ir

 

رفع خطر برق گرفتگی

    برای جلوگیری از خطر برق گرفتگی در هنگام کار باید موارد زیر را رعایت کرد.

۱- ایزوله کردن بدن شخص:

 یکی از راه‌های اساسی برای محافظت اشخاص عبارت است از ایزوله کردن آنها بوسیله دستکش ولباس یا کفش ایمنی که از مواد عایق ساخته شده است. همچنین برای جلوگیری از خروج جریان از بدن، ممکن است کف محل کار را با وسایل مناسب مثل فرش لاستیکی یا چوب پوشاند.

۲ـ استفاده از ترانس ایزولمان یا ترانس یک به یک:

یک ترانس القایی است که ورودی و خروجی آن دارای یک ولتاژ می‌باشد و در عبور جریان برق به دستگاه‌های برقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳ـ استفاده از رله حفاظتی:

 رله‌های حفاظتی به نحوی ساخته شده‌اند که به محض ایجاد اختلالاتی در  سیستم برق و      به هنگامی که جریان برق بیش از ۳۰ میلی آمپر از بدن انسان عبور کند، بلافاصله عمل می‌کند و جریان برق دستگاه به طور اتوماتیک قطع می‌شود و اگر شخص با دستگاهی که مجهز به این وسیله است تماس حاصل کند از خطر برق گرفتگی محفوظ خواهد بود.

۴ـ اتصال بدنه دستگاه به زمین یا ارتینگ:

این روش یکی از روش‌های کاملاً ایمن و ارزان قیمت است. اگر بدن شخص با دستگاهی که اتصال به زمین دارد، تماس پیدا کند، در انشعاب جریان قرار می‌گیرد و مقدار شدت جریانی که به طور موازی از بدن وی عبور می‌کند، به میزان خطرناک ۲۵/۰ آمپر نمی‌رسد. این سیم باید عمق کافی داشته باشد وبه زمین مرطوب برسد و در محل اتصال به زمین دارای مقاومت بسیارکم باشد. از چاه آب یا فاضلاب می‌توان به عنوان زمین استفاده کرد.

 ۵ـ استفاده از دستگاه‌هایی که بدنه عایق دارند:

    این روش در مورد دستگاه‌های موجود در کارگاه‌های صنعتی امکان پذیر است و برای  وسایل برقی کوچک و خانگی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

    یقیناً در بسیاری از موارد بایستی در صورت امکان از چند روش حفاظت دهی، به صورت همزمان استفاده کرد تا در صورت هر گونه عیب و ایراد در یکی از سیستم‌های حفاظتی، سیستم دیگر حفاظت را تأمین کند. مثل استفاده از سیم ارت برای دستگاه و استفاده از عایق پلاستیکی در زیر دستگاه به طور توأم.

    در شرکت  صنعتی کاوه از روش‌های ایزوله کردن بدن شخص از طریق دستکش و کفش ایمنی عایق برق و همچنین کف پوش‌های عایق و اتصال بدنه دستگاه به زمین و نیز بکار بردن وسایل پرتابلی که بدنه عایق دارند از خطر برق گرفتگی جلوگیری می‌شود.

https://fapool.ir/file/51166/?ref=sbargh.ir

 

روش نصب اتصال زمین دستگاه‌ها

    در محلی نزدیک به تابلوی برق کارگاه، چاله‌ای به عمق کافی تا آنجا که به رطوبت  طبیعی برسد، حفر می‌شود.

سپس یک سیم مسی یا نقره‌ای یا آلومینیومی با مقاومت الکتریکی کم را به یک صفحه‌مسی به ابعاد ۱*۵/۰ متر مربع و به ضخامت ۳ میلی‌متر از طریق پرچ کردن یا جوش دادن، اتصال داده و صفحه مذکور را به صورت تیغه‌ای در چاه قرار می‌دهند و اطراف آن را توسط خاک، خاکه ذغال و نمک طعام یا جوش شیرین تا روی صفحه شفته می‌کنند و بقیه  چاه را با خاک باقی مانده پر می‌کنند.

سپس سر دیگر سیم مسی را به بدنه فلزی تابلوی برق متصل و از بدنه تابلو به غیر از سیم‌های فاز و نول، یک سیم به عنوان اتصال زمین در نظر گرفته و به بدنه کلیه دستگاه‌های برقی موجود در کارگاه وصل می‌کنند.

    برای اطمینان از عملکرد کامل سیم اتصال زمین دستگاه‌ها، هنگام برق‌رار شدن احتمالی بدنه فلزی آنها، نکات زیر باید رعایت گردد:

۱ـ حتماً در مسیر جریان برق دستگاه‌ها، جهت حفظ و نگهداری دستگاه و قطع فوری جریان برق دستگاه موقع داشتن اتصال بدنه و ارتباط آن به زمین، فیوزهای مناسب جریان قرار داده شود.

۲ـ سیم اتصال به زمین باید از صدمات مکانیکی و خورندگی مصون باشد و در مسیر آن نباید هیچگونه فیوز یا کلید قطع کننده قرار گیرد.

۳ـ سیم‌های اتصال زمین نباید از نوع سیم‌های افشان باشد و باید از سیم‌های چند لای مسی یا آلومینیومی شماره ۱۶ یا ۲۵ استفاده شود و سالی یکبار توسط شخص مطلعی مورد بررسی و آزمایش قرار گیرد و در صورتیکه مقاومت آن در اثر اکسید شدن زیاد شده باشد، تعویض یا رفع عیب گردد.

۴ـ برای اتصال زمین وسایل برقی قابل حمل بهتر است از پریزهای ارت دار استفاده شود.

۵ـ برای استفاده از سیم اتصال زمین در منازلی که فاقد چاه ارت می‌باشند، در صورتی که با    انجام آزمایشات لازم سیستم شبکه لوله کشی آب ساختمان، مناسب برای انتقال سریع برق باشد، می‌توان از لوله آب به عنوان اتصال زمین استفاده نمود.

 

نقش سیستم ارتینگ در تأمین ایمنی برق

    چنانچه بدنه دستگاه مورد نظر برق‌دار شود، جریان مذکور از دو راه قادر است با زمین ارتباط حاصل کند.

اگر شدت جریان برق با  I نمایش داده شود، مقدار I₁ از این جریان وارد بدن شخص می‌شود و مقدار جریان I₂ از طریق سیم اتصال زمین دستگاه وارد زمین می‌شود.

به طوریکه اگر مقاومت بدن R₁ و مقاومت اتصال به زمین R₂ باشد، جریان برقی که از سیم اتصال زمین عبور می‌کند، از رابطه زیر بدست می‌آید.

  انرژی الکتریکی در حدود یک صد سال پیش از طریق شبکه های کوچک توزیع مورد استفاده قرار می گرفت و به علت خصوصیات جالب آن ، خیلی سریع توسعه یافت .

در مقایسه آن با انواع دیگر انرژی ، انرژی الکتریکی به سرعت قابل انتقال است و به آسانی به انواع دیگر انرژی های مورد نیاز بشر مانند انرژی نورانی ، گرمایی ، مکانیکی و … قابل تبدیل است . علیرغم همه این محاسن ، انرژی الکتریکی دارای دو عیب زیر می باشد :

۱)     به میزان قابل ملاحظه ذخیره نمی شود .

۲)     در صورتی که تحت کنترل نباشد ، خطرات و خرابی های زیادی به بار می آورد .

    خطرات ناشی از برق برخلاف اغلب خطرات مکانیکی که واضح و روشن می باشند ، معمولاً واضح و آشکار نیست .

یک جسم برق دارد با یک جسم بی برق از نظر ظاهر هیچ گونه تفاوتی ندارد و هیچ گونه علایم هشدار دهنده برای کارگر ندارد .

برق گرفتگی می تواند در عرض چند ثانیه منجر به مرگ شود .

    با توجه به بررسی هـای صورت گـرفته در خصوص حـوادث نـاشی از برق ، این نکـته حـائز

 اهمیت است که هر چند حوادث ناشی از برق در مقایسه با کل حوادث تعداد و بخش کمی را به خود اختصاص داده است یعنی چیزی حدود ۲/۰ درصد از کل حوادث ، اما درصد حوادث منجر به فوت در حوادث مربوط به برق بیشتر از سایر حوادث می باشد .

    آمار نشان می دهد که بیشترین حوادث برق مربوط به سیستم های جریان متناوب ۱۲۵ ، ۷۰ و ۶۰ ولت می باشد . این مقدار در حدود ۵/۷۳ درصد می باشد .

    امروزه بیش از ۸۵% وسایل مورد استفاده بشر با نیروی برق کار می کنند ، بنابراین شناخت خطرات ایجاد کننده توسط نیروی برق از نظر حفظ سلامتی نیروی کار و حفظ هر چه بیشتر تولید و پیشرفت اقتصادی لازم و ضروری است .

    بر طبق آمار و گزارش های موجود در کشور انگلستان طی سال های ۱۹۷۷ ـ ۱۹۷۵ حوادث ناشی از برق کلاً ۱۷۶۱ مورد گزارش شد که از این تعداد حادثه حدود ۶۰ مورد منجر به مرگ شد که درصد حوادث ناشی از برق منجر به مرگ در طی این سال ها در این کشور را می توان ۰۷/۲ درصد برآورد نمود . 

اثر جریان برق بر روی انسان

    بدن انسان نسبت به عبور جریان برق یک هادی محسوب می شود ، در نتیجه جریان برق بر روی نسوج بدن خطراتی به شرح زیر ایجاد می کند :

۱ـ سوختگی : 

جریان برق در نقاط ورود و خروج از بدن ایجاد سوختگی در نسوج بدن کرده و میزان سوختگی به مقدار جریان برق عبور کرده و ولتاژ برق بستگی دارد که در برق ولتاژ قوی سوختگی بدن بیشتر از برق فشار ضعیف می باشد .

۲ـ اختلال سیستم عصبی : 

جریان برق بر روی سیستم اعصاب شخص برق گرفته تاثیر گذاشته و حرکات غیر عادی بدن شخص برق گرفته مثل لرزش را موجب می شود .

که معمولاً چنانچه برق گرفتگی در ارتفاعات به وجود آید ، مثلاً روی تیر برق یا پشت بام ، باعث سقوط برق گرفته و ضربه مغزی او و یا شکستگی اعضاء بدن می شود .

۳ـ انقباض عضلانی :

 عبور جریان برق از بدن باعث انقباض عضلات مختلف بدن از جمله ماهیچه های دست یا پا ، ریه و قلب می شود ، بعضی از تعمیرکاران برق ناآگاهانه از این خاصیت استفاده کرده و با پشت دست وجود برق در یک سیستم را آزمایش می کنند که انجام این کار خطرناک بوده و در صورت مناسب بودن شرایط محیط مثل مرطوب بودن زیر پای کارگر و … باعث ایجاد حوادث جبران ناپذیری می گردد .

۴ـ تجزیه خون : 

با توجه به این که اکثر حجم بدن را خون تشکیل می دهد که عبارتست از   گلبول های سفید ، قرمز و پلاسما ، موقع عبور جریان برق از بدن ، خون با داشتن املاح و مواد معدنی و آلی مختلف، مانند نوعی الکترولیت عمل کرده و یونیزه شده که این عمل باعث بی نظمی در ضربان قلب و در نتیجه اختلال در سیستم تنفسی بدن می شود . چنانچه شدت جریان برق زیاد

 بوده و مقاومت بدن هم کم باشد ، باعث مرگ می شود .

 

حفاظت در برابر جریان الکتریکی

    اغلب برق گرفتگی در مواقعی که پوشش سیم های برق پاره شده و یا معیوب بوده و یا شکافی در آن ایجاد شده باشد ، ایجاد می گردد .

همچنین ممکن است پوشش سیم های داخلی موتورها یا دستگاه های الکتریکی ساییده و یا سوخته شود و در اثر تماس با بدنه دستگاه خطراتی ایجاد کند .

این مورد بیشتر در موتورها یا دستگاه هایی که متحرک باشند پیش می آید .

اگر شدت جریان عبوری از بدن از ۲۵ میلی آمپر تجاوز کند در هنگام عبور جریان الکتریکی از بدن ، سبب مرگ فرد خواهد شد . مقاومت بدن فرد در مقابل عبور جریان الکتریکی متفاوت است و از ۵۰۰ تا ۵۰۰۰ اهم و بیشتر می باشد .

این اختلاف مقاومت به طبیعت فرد و شرایط محیطی که در آن قرار گرفته بستگی دارد .

حفاظت در برابر برق گرفتگی را با روش های زیر می توان برای افراد ایجاد نمود :

۱ـ تامین حفاظت به وسیله جدا کردن افراد :

یکی از روش های اساسی حفاظت کارگران ، جدا نمودن فرد به وسیله دستکش ، کلاهخود ، لباس و کفش حفاظتی که از مواد عایق ساخته شده و فرد را در مقابل ورود جریان الکتریکی به بدن محافظت می کند ، همچنین ، برای جلوگیری از خروج جریان الکتریکی از بدن ، کف محل کار را با مواد عایق مانند فرش لاستیکی پوشانیده و یا از زیر پایی یا چهار پایه با پایه های عایق استفاده گردد .

 

۲ـ حفاظت به وسیله اتصال دستگاه ها به یکدیگر به سیم هادی :

    اگر دو یا چند دستگاه الکتریکی نزدیک به هم ، به علل مختلف پتانسیل گوناگونی شوند و دست کارگر در یک زمان به هر در آنها تماس پیدا کند ، در این صورت با وجود مجهز بودن به کنش عایق ، جریان خطرناک از بدن کارگر عبور خواهد کرد . شدت جریان عبوری از بدن متناسب با اختلاف پتانسیل بین دستگاه ها خواهد بود . در این موارد ، باید دستگاه ها را به وسیله سیم هادی به یکدیگر متصل نمود تا در موارد بالا ، اختلاف پتانسیلی بین آنها وجود نداشته باشد .

۳ـ حفاظت در مورد اتاق یا محفظه هایی که بدنه آنها دارای اختلاف پتانسیل یکسان میباشد :

    اگر فردی در داخل اتاق یا محفظه ای قرار گیرد که پتانسیل تمام نقاط آن یکسان باشد ، تا زمانی که داخل اتاق باقی مانده ، خطری برای او وجود ندارد ، زیرا پتانسیل تمام نقاط اتاق با هم یکسان است ولی به محض اینکه یک پای خود را برای خروج روی زمین قرار دهد ، به دلیل اختلاف پتانسیل اتاق و زمین ، دچار برق گرفتگی خواهد شد .

 

۴ـ تأمین حفاظت به وسیله جدا کردن سیم نول ترانسفورماتور از زمین :

    برای اینکه شدت جریان الکتریکی موجود در یک جسم هادی ، که به منبع تولید جریان الکتریکی متصل شده است ، از بدن فرد عبور کند ، کافی است که مدار جریان آن بسته شود و بسته شدن مدار در این مورد فقط با اتصال سیم خنثی ( نول ) ترانسفورماتور به زمین عملی می شود .

بهترین راه جلوگیری از عبور جریان الکتریکی از بدن ، حذف سیم زمین ترانسفورماتور مخصوص به نام ترانسفورماتور جداساز (Isolament ) باشد و تغذیه کلیه دستگاه ها به وسیله این ترانسفورماتور انجام می گیرد . 

    همچنین ممکن است ترانسفورماتورهایی را به اسم ترانسفورماتورهای جداساز روی مدار تعذیه هر یک از دستگاه های مورد نظر نصب نمود . ولی در این مورد ، اگر در نقطه ای از شبکه اتصال زمین ایجاد گردد ، چون مداری بسته از راه زمین ایجاد می شود ، خطر برق گرفتگی پیش می آید .

برای جلوگیری از خطر برق گرفتگی ، شبکه باید در تمام طول خط کاملاً عایق باشد و دستگاه های برقی روی پایه های عایق نصب شده باشند .

و اگر روپوش عایق سیم های حاوی جریان ( فاز نول ) دارای عیبی مانند پارگی ، ساییدگی و … باشد ، بلافاصله باید به تعمیر و یا تعویض آنها اقدام گردد

 

 

سیم نول چیست و چه وظیفه ای دارد

 

۵ـ تأمین حفاظت افراد بوسیله رله دیفرانسیل :

    رله دیفرانسیل وسیله ای است که بر روی موتورها و دستگاه ها نصب شده که در صورت وجود اختلاف بین جریان ورودی و خروجی دستگاه ، عمل کرده و چنانچه اتصال بدنه در دستگاه ایجاد شود و به فرار جریان به زمین منجر گردد ، میزان جریان خروجی دستگاه کمتر از جریان ورودی خواهد شد . جریان ورودی و خروجی در دو سیم پیچ که در جهت مخالف یکدیگر پیچیده شده ، وارد می شوند .

در حال عادی که اتصال بدنه وجود ندارد ، جریان در هر دو سیم پیچ یکسان بوده ، میدان مغناطیسی ایجاد نمی گردد ، ولی در اثر اختلاف بین دو جریانی که در این دو سیم پیچ وارد می شود ، میدان مغناطیسی ایجاد شده و هسته مغناطیسی باعث قطع مدار می گردد.

زمان قطع مدار حدود ۳ ره ثانیه بوده و به این طریق اتصال به بدنه در این مدت کوتاه قطع می گردد و اگر فرد با دستگاهی که به این وسیله مجهز است تماس پیدا کند ، از خطر برق گرفتگی محافظت می گردد .

 

https://fapool.ir/file/49763/?ref=sbargh.ir

۶ـ تأمین حفاظت به وسیله اتصال به زمین (Earthing ) :

    در مورد تمام دستگاه های الکتریکی که ممکن است در اثر معیوب شدن روپوش سیم و اتصال به بدنه جریان خطرناک ایجاد شود ، با اجرای اتصال به زمین ، اگر بدن فرد با این دستگاه معیوب تماس پیدا نماید ، در انشعاب قرار می گیرد و مقدار شدت جریانی که به طور موازی از بدن عبور می کند جزیی از جریان خطرناک اصلی می باشد و اگر سیم اتصال به زمین به گونه ای درست و مقاومت کم نصب شده باشد ، شدت جریانی که از بدن عبور می کند به میزان خطرناک ۰۲۵/۰ آمپر نمی رسد .

سیم اتصال زمین در نقشه های الکتریکی با SL نشان داده می شود و محل اتصال این سیم روی بدنه بیشتر دستگاه های الکتریکی با علامت ۱ مشخص می گردد . برای اتصال زمین دستگاه های الکتریکی معمولاً از لوله های فولادی آبرسانی و بخش های فلزی ساختمان مانند تیر آهن ، که تماس خوبی با زمین دارند ، استفاده می کنند ، که این وسایل را الکترود طبیعی می نامند.

در صورتیکه نتوان مقاومت کمتری برای عبور جریان اتصالی با وسایل فوق بدست آورد ، باید اتصال زمین مصنوعی ایجاد نمود . اتصال به زمین با قرار دادن صحنه فلزی ، لوله و تسمه در زیر خاک مرطوب ایجاد می شود و شرایطی به شکل زیر دارد :

۱ـ چاه یا چاه هایی در اطراف کارگاه و ناحیه مرطوب به عمق ۳ تا ۴ متر حفر می شود و در صورت خشک بودن ته چاه ، حفر چاه  تا لایه مرطوب ادامه می یابد  . فاصله چاه ها از یکدیگر به میزان رطوبت زمین بستگی دارد .

۲ـ صفحه ی مسی به ابعاد Cm 1 ×۶۰ ×۶۰ ، که به آن نوار مسی تختی متصل شده ، به عنوان الکترود در چاه قرار داده می شود و سپس لوله گالوانیزه ای به طول ۲ تا ۳ متر با قطر ۵/۳ تا ۵ سانتیمتر که ضخامت دیواره از Cm 5/3 کمتر نباشد ، روی نوار مسی تخت انداخته ، تا روی صفحه قرار گیرد .

۳ـ مقداری ذغال و نمک همراه با آب در ته چاه در اطراف صحفه ریخته تا رطوبت کافی ایجاد شده و مقاومت زمین را کاهش دهد . سپس چاه را با خاک پر می کنند و الکترودهای همه چاه ها را ، که حدود Cm 80 از سطح زمین پایین تر قرار دارد ، به وسیله تسمه های گالوانیزه به یکدیگر متصل می نمایند و وارد شبکه سیم کشی ساختمان می کنند .

 

https://fapool.ir/file/50509/?ref=sbargh.ir

نکات ایمنی در رابطه با وسایل و تاسیسات برقی

ـ سیم های رابط مرتباً بازدید شوند که فاقد قسمت های لخت برق دار باشند .

ـ کلیه ادوات برقی مثل کلیدها ، پریزها و غیره حتماً سالم باشند .

ـ سیم کشی ساختمان کارگاه باید طبق اصول فنی بوده و سیم ها از داخل لوله های عایق عبور داده شوند یا از کابل استفاده گردد .

ـ سیم ، دستگاه های برقی که بدنه فلزی دارند باید دارای اتصال زمین موثر بوده و در سر راه

جریان برق دستگاه ها حتماً فیوزهای مناسب و سالم قرار داده شود .

ـ کابل های برق پرتابل ( قابل حمل ) حتی الامکان در مسیر رفت و آمد کارگران قرار نگیرد .

ـ هنگام تعمیرات باید زیر پا عایق و از ابزار دسته عایق مناسب استفاده شود .

ـ مقابل تابلوهای برق باید به وسیله مواد عایق الکتریسیته مفروش گردد .

ـ تابلوهای برق دستگاه ها باید در محفظه های قفل دار نصب شده و کلید آن ها در اختیار افراد مسئول و صلاحیت دار باشد .

ـ افرادی که با برق و تعمیرات برق آشنایی ندارند ، از انجام کارهای برقی خودداری کنند .

ـ به منظور اطلاع از وجود یا عدم وجود برق در یک مدار از وسایل سنجش مناسب مثل فازمتر استفاده شود .

ـ در صورت انجام تعمیرات روی دستگاه های برقی ، باید فیوزهای تابلوی برق دستگاه را

برداشته و در تابلوی برق نیز قفل یا در قسمت کلید دستگاه برق تابلوی

« دستگاه در حال تعمیر ، از دست زدن خودداری کنید » ، نصب شود .

ـ روی کانال های مربوط به برق ( که در محل عبور و مرور کارگران است )

باید پوشیده شود ، تا از افتادن آن ها به داخل کانال جلوگیری شود .

 

https://fapool.ir/file/51579/?ref=sbargh.ir

 

پیشنهادات مربوط به ایمنی برق :

ـ دقت و توجه در کار با وسایل برقی بسیار اهمیت دارد ، پرسنل برق باید به وسایل حفاظتی کامل در هنگام عملیاتی برقی مجهز شوند .

از جمله دستکش عایق برق ، کلاه عایق ، فرش عایق برق ، در صورت لزوم از خیس نبودن دست ها اطمینان حاصل گردد .

ـ آموزش چگونگی استفاده از وسایل و ادات برقی و کاربرد ایمن آن ها و پیشگیری و نظارت مستمر .

ـ استفاده از کلیدها و پریزهای ضد جرقه در انبار رنگ و انیار سوخت .

ـ هنگام تعمیرات استفاده از زیر پایی عایق الزامی می باشد .

ـ در زمان تعمیرات باید برق از منبع اصلی قطع گردد و اطمینان لازمه نیز حاصل شود .

ـ آموزش کمک های اولیه و نجات مصدوم به کارگران در رابطه با برق گرفتگی .

ـ کلیه علایم مربوط به ایمنی برق در سطح کارگاه ها نصب گردد .

ـ برای اتصال زمین وسایل برقی پرتابل ( قابل حمل ) بهتر است از پریزهای ارت دار استفاده شود.

ـ بازدیدهای دوره ای از سیستم اتصال به زمین و تعمیرات آن .

ـ در اختیار قرار دادن وسایل حفاظت فردی مناسب :

ـ دستکش های عایق یا جنس های مشابه که عایق الکتریسیته هستند و مقاومت الکتریکی

آن ها مناسب ولتاژ مورد نظر باشد و باید مورد آزمون قرار گیرند ، کلاه ایمنی از جنس PVC با بند زیر چانه .

 

https://fapool.ir/file/41659/?ref=sbargh.ir

 

چک لیست ایمنی برق

۱)    آیا پریزهای کارخانه دارای سیم ارت هستند ؟

۲)    آیا دو شاخه وسایل قابل وصل به سیم ارت می باشند ؟

۳)    آیا قسمت های الکتریکی بین دستگاه ها عایق شده اند ؟

۴)    آیا کلید این دستگاه ها عایق می باشند ؟

۵)    آیا جهت تغذیه این دستگاه ها از سیم سیار مجهز به سیم ارت استفاده می شود ؟

۶)    آیا سیم رابط و سیم سیار سالم می باشند ؟

۷)    آیا سیم اتصال به زمین بازرسی و چک می شود ؟

۸)     آیا دستگاه ها دارای علامت عایق حفاظتی هستند ؟

۹)    آیا قبل از وصل شدن دستگاه به برق ، دستگاه به سیم زمین وصل می شود ؟

۱۰)آیا از تعمیر دستگاه توسط افراد غیر مسئول جلوگیری می شود ؟

۱۱)آیا تابلوهای برق در محفظه های قفل دار قرار دارند ؟

۱۲) آیا تعمیرات برق توسط افراد مسئول صورت می گیرد ؟

۱۳)آیا هنگام تعمیرات دستگاه های برقی ، فیوزهای تابلوی برق مربوطه برداشته می شود؟

۱۴)آیاهنگام تعمیرات دستگاه های برقی،از ابزارو وسایل بادسته ایمنی(عایق)استفاده می شود؟

۱۵)آیا مقاومت چاه ارت به طور مرتب مورد ارزیابی قرار می گیرد ؟

۱۶)آیا نکات ایمنی در مورد چراغ های دوره گرد ( با برق ۲۲۰ ولت ) رعایت می شود ؟

۱۷) آیا محل قرار گرفتن تابلوهای برق مناسب است ؟

۱۸)آیا کابل های دستگاه الکتریکی از کابل دستگاه های خبر دهنده جداست ؟

۱۹) آیا در کارخانه سیستم اتصال به زمین وجود دارد ؟

 

https://fapool.ir/file/52113/?ref=sbargh.ir

https://fapool.ir/file/51673/?ref=sbargh.ir

https://fapool.ir/file/51171/?ref=sbargh.ir