استرس، عصبانیت، خستگی، تخلیه‌ی انرژی. این‌ها بیشترین فشارهایی هستند که کارمندان در محیط کار، به‌واسطه‌ی عوامل استرس‌زا نظیر کارهای طولانی‌مدت، مشکلات مداوم و کار با منابع محدودتر از نیاز، احساس می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که این عوامل، به اضطراب و خشم، رفتارهای غیراخلاقی، تصمیم‌گیری‌های نامناسب، خستگی مزمن و فرسودگی منجر می‌شود که همگی بهره‌وری شخصی و سازمانی را پایین می‌آورند.

معمولاً مردم به دو روش با این استرس مقابله می‌کنند. راه اول، درواقع همان دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات است، یعنی روی کار استرس‌زا متمرکز می‌شوند تا آن را تکمیل کنند. کارکنان حرفه‌ای، غالباً تأکید دارند که دست به اقدام بزنند. آن‌ها می‌خواهند هرچه سریع‌تر راه‌حلی برای مشکل پیدا کنند، بنابراین خودشان را در معرض سختی‌ها قرار می‌دهند و باوجود احساس خستگی و استرس، کار خود را ادامه می‌دهند.

تاکتیک رایج دوم، عقب‌نشینی و کناره‌گیری است. اینکه به‌طور موقت کار را رها کنیم و از محیط استرس‌زا دور شویم. مطالعات اخیر، استراحت بین ساعات کاری را بسیار مفید ارزیابی می‌کند و نشان می‌دهند که وقفه‌های جذاب و آرامش‌بخش، به تقویت اعصاب و انرژی کاری منجر می‌شوند. به همین دلیل است که برخی از شرکت‌های برتر، امکانات و تسهیلاتی مانند اتاق‌های استراحت و وسایل ورزشی و سرگرمی را به کارمندان خود پیشنهاد می‌دهند.

متأسفانه هردو راه‌حل فوق، با مشکلات بالقوه‌ای همراه‌ هستند. به لحاظ علمی، ما انسان‌ها در مدیریت کارهای سنگین، با محدودیت مواجهیم و نمی‌توانیم همیشه سخت کار کنیم. ادامه‌ی تلاش در اوج خستگی، ما را از انرژی خالی می‌کند و به عملکرد ضعیف منجر می‌شود. اگرچه دوری از کار، موقتاً حال و روحیه‌ی ما را بهتر می‌کند، ولی مشکلات پایه‌ای استرس‌زا را به قوه‌ی خود باقی می‌گذارد. زمانی که بعد از استراحت به کار بازمی‌گردیم، نه‌تنها با مسائل مشابه مواجهیم، بلکه ممکن است احساس گناه و اضطراب بیشتری را نیز تجربه کنیم.

پس چگونه می‌توانیم تأثیرات نامطلوب استرس را کاهش دهیم؟ تحقیقات جدید، گزینه‌ی سومی را پیشنهاد می‌دهد: تمرکز بر یادگیری. یادگیری می‌تواند به مفهوم انتخاب مهارت‌های جدید، جمع‌آوری اطلاعات جدید یا جستجوی چالش‌های فکری باشد. دو پروژه‌ی تحقیقاتی که یکی از آن‌ها کارکنان صنایع مختلف و سازمان‌ها و دیگری رزیدنت‌های پزشکی را موردبررسی قرار می‌داد، نتایج مهمی را پیش روی کارشناسان قرارداد. مشخص شد که درگیر شدن در فعالیت‌های یادگیری، کارکنان را از اثرات مضر استرس مانند احساسات منفی، رفتارهای غیراخلاقی و فرسودگی شغلی، محافظت می‌کند.

محققان یادگیری را به‌عنوان یک بافر استرس موردبررسی قرار دادند؛ چراکه یادگیری به کارکنان کمک می‌کند منابع روان‌شناختی و مفید ارزشمندی ایجاد کنند. یادگیری از یک زاویه، اطلاعات و دانش جدیدی را در اختیار ما می‌گذارد که برای حل مشکلات استرس‌زا در کوتاه‌مدت مفید واقع می‌شود. از طرف دیگر نیز ما را با مهارت‌ها و توانایی‌های جدیدی آشنا می‌کند که برای رفع یا حتی اجتناب از عوامل استرس آینده کارایی دارند.

به لحاظ روانشناسی، زمانی که آموخته‌های خود را بازتاب می‌دهیم، احساس شایستگی و خودکارآمدی (احساس توانایی دستیابی به اهداف و انجام وظایف بعدی) بیشتری داریم. به‌علاوه یادگیری ما را به اهداف اصلی رشد و توسعه، متصل نگه می‌دارد. به‌این‌ترتیب ما به‌جای اینکه حس کنیم در قابلیت‌های راکد، گرفتار شده‌ایم، دائماً خودمان را در حال پیشرفت و توسعه می‌بینیم. این منابع روان‌شناختی، انعطاف‌پذیری ما را در مقابل عوامل استرس‌زا بیشتر می‌کنند.

شواهد یادگیری به‌عنوان ابزار ی برای کاهش استرس

چن ژانگ، استادیار رهبری و مدیریت سازمانی دانشگاه چینهوا و دیوید مایر، استاد مدیریت دانشگاه میشیگان در دو مطالعه‌ی تکمیلی، بیش از ۳۰۰ کارمند را از سازمان‌ها و صنایع مختلف در مورد عوامل استرس شغلی موردبررسی قرار دادند. تحقیقات پیشین نشان داده بود که کارمندان در مواجهه با استرس، گرایش بیشتری به رفتارهای غیراخلاقی (مثل سرقت، دست بردن و تحریف گزارش‌ها و بی‌ادبی در مقابل همکاران) دارند. به همین دلیل محققان «استراحت موقت» و «یادگیری» را به‌عنوان دو راهکار بهبود استرس، مورد آزمایش قرار دادند. در مطالعه‌ی اول احساسات و فعالیت‌های کارمندان هرروز و به مدت دو هفته زیر نظر گرفته شد. در مطالعه‌ی دوم هم نظر سرپرستان این کارمندان در مورد چیزی که از آن‌ها مشاهده می‌کردند، بررسی شد. در هر دو مطالعه، کارمندان بیان می‌کردند که تا چه میزان به فعالیت‌های یادگیری در محل کار (کارهایی برای گسترش افق دید، پیدا کردن چالش‌های فکری یا یادگیری چیزی جدید) پرداخته‌اند و تا چه حد به فعالیت‌های آرامش در محیط کار (مانند استراحت، پیاده‌روی، وبگردی) مشغول بوده‌اند.

مطالعه‌ی اول نشان می‌داد در روزهایی که کارمندان به فعالیت‌های یادگیری مشغول بودند، در مواجهه با استرس، احساسات منفی (اضطراب، پریشانی خاطر) کمتری را تجربه می‌کردند. به‌عنوان‌مثال کمتر به لوازم شرکت آسیب می‌زدند یا با همکاران خود بدرفتاری می‌کردند. نتایج مطالعه‌ی دوم نیز مشابه بود. سرپرستان رفتار کارمندان را در روزهای یادگیری، بهتر ارزیابی می‌کردند.

در مقابل، فعالیت‌های آرامش‌بخش، عواقب ناگوار استرس را از بین نبرده بود. کارکنان در روزهایی که استراحت بیشتری را تجربه می‌کردند، همان سطوح از احساسات و رفتارهای منفی را نشان می‌دادند که در سایر روزهای بی‌وقفه کار کردن بروز می‌دادند. بنابراین به نظر می‌رسید که در مقابله با استرس، استراحت به‌اندازه‌ی فعالیت‌های یادگیری کارایی ندارد.

تأثیر یادگیری در مهار استرس، در مطالعه‌ی کریستوفر جی میرز، استادیار دانشگاه جانز هاپکینز بیشتر روشن شد. میرز، رزیدنت‌های پزشکی را موردمطالعه قرار داد که شغل آن‌ها مستلزم کار پراسترس مراقبت از بیماران با شرایط بحرانی بود. به‌علاوه آن‌ها باید ساعات طولانی کارمی کردند و فرصت کمی برای استراحت یا تأخیر در اختیار داشتند. ازآنجاکه نرخ خستگی مزمن پزشکان بالا است، میرز و همکارانش ۸۰ رزیدنت پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز را موردبررسی قرار دادند تا روابط بین رفتارهای کاری و فرسودگی آن‌ها را درک کنند.

تحلیل‌ها نشان می‌داد رزیدنت‌هایی که فکر می‌کردند تیم آن‌ها در فعالیت‌های یادگیری بیشتری (نظیر جستجوی اطلاعات جدید و یا بازتاب پروسه‌ی کار تیمی) شرکت دارند، سطوح استرس و فرسودگی بسیار پایین‌تری را گزارشمی‌دادند. این همبستگی بین یادگیری تیمی و کاهش فرسودگی شغلی، به‌ویژه در میان رزیدنت‌هایی مشخص‌تر بود که اهداف یادگیری کمتری را دنبال می‌کردند. به عبارتی، این رزیدنت‌ها هدف شغلی خود را از دریچه‌ی دید یادگیری مشاهده نمی‌کردند. این امر به نکته‌ی دیگری نیز اشاره دارد. در تیمی که برخی از اعضای آن مشغول یادگیری هستند، سایر افراد هم تا حدودی از پیامدهای منفی استرس و چالش در امان هستند.

استفاده‌ی استراتژیک از یادگیری در محیط کار

چگونه می‌توانید به‌طور خاص، برای مقابله با استرس شغلی از راهکارهای یادگیری استفاده کنید؟

اول، از درون شروع کنید. چالش کارهای استرس‌زا را در ذهن خود به شیوه‌ی متفاوت و جدید تعریف کنید. زمانی که با یک مورد استرس‌زا مواجه می‌شوید، پیام ذهنی خود را از «این یک کار / وضعیت استرس‌زا است» به « این یک فرصت چالش‌انگیز، اما لذت‌بخش برای یادگیری است» تغییر دهید. نگاه کردن به مسائل استرس‌زا به‌عنوان فرصت‌های یادگیری، ذهنیت شما را تغییر می‌دهد و راهی را به سمت رشد بلندمدت و دستاوردهای بهتر باز می‌کند.

دوم، با دیگران کار کنید و یاد بگیرید. به‌جای اینکه صرفاً در ذهن خود با یک چالش استرس‌زا مبارزه کنید، سعی کنید از دیگران نیرو بگیرید. اگر در مورد عوامل استرس‌زا با همکاران و دوستان خود صحبت کنید، شاید از تجارب یا چشم‌انداز آن‌ها به نکات مفیدی پی ببرید.

سوم، فعالیت‌های یادگیری را به‌عنوان فرم جدیدی از استراحت ببینید. زمانی که برای مدت کوتاهی از کار کردن دست می‌کشید، یا حتی برای چندین روز از محیط کار دور هستید، یادگیری را رهایی از روتین روزمره بدانید. شاید حس کنید که باید چهارچوب ذهنی خود را کاملاً عوض کنید. ولی اگر یک فعالیت یادگیری، شما را از تلاش‌های مرسوم کاری (تعامل با مشتریان، تفکر محاسباتی) دور کند و درعین‌حال با روحیه‌ی شما هم همخوانی داشته باشد، به لحاظ روانی، تفکر و ذهن شما را سیراب می‌کند. اگر در شرایط استرس‌زای فعلی، یادگیری را به‌عنوان «کار بیشتر» ببینید، علاقه‌ی کمتری به آن خواهید داشت. ولی اگر این فعالیت را به‌عنوان فرصتی برای دریافت انرژی ببینید، تجربه‌ی مثبت و لذت بخشی پیش رو خواهید داشت.

یادگیری، راهی پویا برای مقابله با آثار منفی استرس شغلی است. اما نیازی نیست منتظر یک موقعیت استرس‌زا بمانید تا فرصت‌های یادگیری را بررسی کنید. حتی بدون فشار مشکلات، یادگیری به شما کمک می‌کند ذخایر حرفه‌ای خود را افزایش دهید، انعطاف‌پذیری بیشتری پیدا کنید و برای استرس‌های آتی آماده شوید.