آموزش کار با مولتی متر

مولتی متر همون دستگاهیه که باهاش، ولتاژ، آمپر، مقاومت و … رو اندازه گیری می کنن” و البته کاربردهای دیگری مثل تست سلامت قطعات الکترونیکی یا تست برقراری اتصال و یا تست صحیح بودن عمل لحیم کاری را بررسی می کنند.

بعضی ها به این دستگاه ولت متر، بعضی ها اهم متر و بعضی ها آمپر متر هم می گویند. ولی از آنجایی که دستگاههای جدید پیشرفته تر شده اند و همه این قابلیت ها را با هم دارند، پس اسم مولتی متر برای این دستگاه صحیح تر است.
مولتی مترها در دو نوع آنالوگ (عقربه ای) و دیجیتال موجودند. که البته نوع آنالوگ آن در مسیر پیوستن به تاریخ است و ما هم در این آموزش در مورد مولتی مترهای آنالوگ صحبتی نخواهیم کرد.
مولتی مترهای دیجیتال خود به دو دسته معمولی و اتوماتیک تقسیم می شوند که مولتی مترهای اتوماتیک، قیمتی چند برابر مولتی مترهای معمولی دارند.
“مولتی مترهای دیجیتال اتوماتیک” امکان اندازه گیری موارد اضافه تری مثل، اندازه گیری جریان متناوب (AC)، فرکانس، دما و… را دارند، در ضمن اُتو رنجAuto Range  هستند و نیازی به انتخاب رنج بصورت دستی ندارند. تصویر یک “مولتی متر دیجیتال اتوماتیک” را در پایین مشاهده می کنید. البته از آنجایی که قیمت این مولتی مترها بالاست، ما آموزشمان را بر مبنای مولتی مترهای ساده پی میگیریم. ولی روش کلی کار همه مولتی مترهای دیجیتال شبیه یکدیگر است.

آموزش کار با مولتی متر دیجیتال ساده:

از آنجایی که قیمت “مولتی متر دیجیتال ساده” پایین است (چیزی بین ۲۵ تا ۵۰ هزار تومان) و امکان تهیه آن برای بسیاری از کاربران امکان پذیر است، به آموزش کار با مولتی متر های ساده می پردازیم. در تصویر زیر یک مولتی متر دیجیتالی ساده (معمولی) را مشاهده می کنید.

ابتدا به بررسی ترمینال های ورودی مولتی متر که محل اتصال پراب ها به مولتی متر هستند می پردازیم. معمولاً ۲ یا ۳ و گاهی ۴ ترمینال ورودی روی مولتی مترها قرار دارد. مثلاً در مولتی متر پایین ۳ ترمینال ورودی وجود دارد که با مقادیر VΩmA و COM و ۱۰A مشخص شده است.

• یکی از ترمینال ها (پایین ترین ترمینال) که با علامت COM مشخص شده، به معنای پایه مشترک (منفی) است و در همه اندازه گیری ها باید پراب مشکی رنگ به این ترمینال متصل باشد.
• ترمینال بعدی (ترمینال وسط) با علامت VΩmA مشخص شده و وقتی می خواهید، ولتاژ،اهم (مقاومت) و جریان های کوچک در حد میلی آمپر را اندازه گیری کنید، باید پراب قرمز رنگ را به این ترمینال متصل کنید.
• ترمینال سوم با علامت ۱۰A مشخص شده است. وقتی می خواهید جریان های نسبتاً بزرگی در حد ۵۰۰ میلی آمپر تا ۱۰ آمپر را اندازه گیری کنید، باید پراب قرمز رنگ را از ترمینال VΩmA جدا کنید و به ترمینال سوم یعنی ۱۰A وصل کنید. توجه داشته باشید که مولتی متر بالا فقط قابلیت اندازه گیری، جریان DC (مستقیم) را دارد و نمی تواند جریان های متناوب را اندازه گیری کند.
  حداکثر جریانی که مولتی متر بالا می تواند اندازه گیری کند، ۱۰ آمپر است و اگر جریانی بیشتر از این از دستگاه عبور کند، دستگاه خواهد سوخت.

اکنون به معرفی قسمت های مختلف کلید سلکتوری می پردازیم.
به کلیدی که در وسط مولتی متر قرار گرفته و قابلیت چرخش دارد، کلید سلکتوری می گوییم. با چرخاندن این کلید سلکتوری می توانید انتخاب کنید که قصد اندازه گیری چه کمیتی را دارید. در تصویر زیر، رنج کمیت های مختلف مشخص شده است.

البته اگر دستگاه شما با مولتی متر بالا فرق دارد، کافیست این علائم اختصاری را بدانید تا بتوانید با هر مولتی متری کار کنید.

سوال: فرق ولتاژ ثابت و ولتاژ متغییر چیست؟ ولتاژی که باتری ها تولید می کنند ولتاژ ثابت و ولتاژ برق شهر که از پریزهای برق گرفته می شود، ولتاژ متناوب است.

روش اندازه گیری ولتاژ ثابت با ولت متر:

کلید سلکتوری روی مولتی متر را آنقدر بچرخانید که روی محدوده ولتاژ ثابت قرار گیرد. از آنجایی که قصد داریم تا ولتاژ یک باتری کوچک را اندازه گیری کنیم پس باید کلید سلکتوری روی مقدار ۲۰ قرار گیرد (البته می توانید کلید سلکتوری را روی ۲۰۰۰m هم قرار دهید.)

همانطور که می بینید پراب قرمز رنگ به ترمینال VΩmA و پراب مشکی به ترمینال COM وصل شده. آنگاه در سمت دیگر پراب قرمز رنگ را به قطب مثبت باتری و پراب مشکی رنگ را به قطب منفی وصل کرده ایم و عدد ۱٫۵ روی نمایشگر مولتی متر نشان داده شده است. اگر جای پراب قرمز و مشکی را در باتری جابجا وصل کنید، عدد ۱٫۵- (منفی) نمایش داده می شود.

نکته: جهت اندازه گیری ولتاژ همیشه بایستی ولت متر را به صورت موازی در مدار قرار دهید. فرضاً اگر قصد دارید ولتاژ روی یک مقاومت الکترونیکی را اندازه گیری کنید، کافیست در حالتی که برق به آن مدار وصل است، پراب های ولت متر را روی ۲ پایه مقاومت الکترونیکی قرار دهید تا ولتاژ روی مقاومت به شما نشان داده شود.

توجه: حتماً زمانی که دارید ولتاژ یک عنصر الکترونیکی را روی یک مدار اندازه گیری می کنید، بایستی برق آن مدار وصل باشد.

روش اندازه گیری جریان با آمپر متر:

فرض کنید که در مدار زیر، قصد داریم که جریان عبوری از این ال ای دی های خطی را اندازه گیری کنیم. در این مدار ۳ ال ای دی خطی تختِ یک متری قرار گرفته است.

کلید سلکتوری را آنقدر بچرخانید تا به محدوده جریان ثابت برسد. فرض می کنیم که نمی دانیم این مدار چه جریانی می کشد، پس کلید سلکتوری را روی بالاترین مقدار یعنی ۱۰ قرار می دهیم و پراب قرمز رنگ را به ۱۰A متصل می کنیم در صورتی که اعداد نامفهمومی (مثل ۱ یا ۰) در صفحه نمایش ظاهر شود، یعنی رنج جریان را بیش از حد بالا در نظر گرفته اید، آنگاه باید کلید سلکتوری را روی گزینه های دیگری مثل ۲۰۰m یا ۲۰m قرار دهید و پراب قرمز رنگ را هم به ترمینال ورودی VΩmA وصل کنید.
از آنجایی که آمپرمتر بصورت سری در مدار قرار می گیرد، پس سیم مثبت ورودی به مصرف کننده ها را قطع می کنیم و آمپرمتر را با ال ای دی ها سری می کنیم، مانند تصویر زیر:

نکته: آمپر متر همیشه بصورت سری در مدار قرار می گیرد.

توجه : در صورتی که مولتی متر بصورت صحیح در مدار گیرد، ال ای دی های خطی در مدار بالا روشن می شوند. و مقدار جریان عبوری در صفحه نمایش نشان داده می شود.

روش اندازه گیری مقاومت با اهم متر:

این بار قصد اندازه گیری مقدار یک مقاومت را داریم. پس پراب قرمز رنگ را از ترمینال قبلی خارج می کنیم و به ترمینال VΩmA متصل می کنیم. پراب مشکی رنگ هم طبق صحبت های قبلی همیشه باید به ترمینال COM متصل باشد. آنگاه کلید سلکتوری را آنقدر بچرخانید تا به محدوده اندازه گیری مقاومت برسد. از آنجایی که نمی دانیم اندازه این مقاومت چند اهم است، پس از بالاترین مقدار شروع می کنیم، در صورتی که اعداد نامفهومی در صفحه نمایش نشان داده شد، کلید سلکتوری را روی مقادیر کمتر قرار می دهیم.

سپس پراب های مشکی و قرمز رنگ را به دو سر مقاومت وصل کنید. مانند تصویر زیر

ھنگام خواندن مقدار مقاومت به نکات زیر توجه کنید:
در مولتی متر ۳ حرف اختصاری وجود دارد که عبارتند از m , K , M
m معنای میلی است یعنی عدد نمایش داده شده باید در ۰/۰۰۱ ضرب شود.
K به معنای کیلو است یعنی عدد نمایش داده شده باید در ۱۰۰۰ ضرب شود.
M به معنای مگا است یعنی عدد نمایش داده شده باید در ۱۰۰۰۰۰۰ ضرب شود.

از آنجایی که در تصویر بالا، کلید سلکتوری روی مقدار ۲۰۰۰k قرار گرفته است و حرف اختصاری k، مخفف کیلو است، پس عدد نمایش داده شده (۳۹۰) را باید در ۱۰۰۰ ضرب کنیم. در این صورت مقدار ۳۹۰۰۰۰ بدست می آید. یعنی این مقاومت ۳۹۰ هزار اهم است.

نکته: مقاومت بصورت موازی در مدار قرار می گیرد و قبل از اندازه گیری مقاومت یک عنصر باید برق مدار را قطع کنید تا نتیجه بدست آمده صحیح باشد.

رنج بیزر (بازر):

از آنجایی که دانستن این بخش خیلی به درد یک برقکار می خورد، بد نیست که این مورد را هم یاد بگیرید. زیرا برای پیدا کردن سیم های تلفن و آیفون در برق ساختمان خیلی به کارتان می آید.
روی بیشتر مولتی مترها گزینه ای هست که علامت یک زنگ یا یک بلندگو درج شده که در تصویر بالا آن را با محدوده رنج بیزر مشخص کرده ایم.
فرض کنید که داخل یک لوله برق ۱۰ رشته سیم وجود دارد که همه آنها همرنگ هستند، و شما می خواهید از بین این ۱۰ رشته سیم، دو تا از آنها را مشخص کنید، کاری که می کنید این است که از یک سمت، سر آن دو سیم را لخت می کنید و به هم اتصال می دهید و از سمت دیگر مولتی متر را روی حالت بیزر قرار میدهید و پراب ها را به صورت ۲ به ۲ و تصادفی روی تمام سیم ها تست می کنید. هر جا که مولتی متر به صدا درآمد، یعنی آن دو رشته سیم همان دو رشته سیمی هستند که از سمت دیگر به هم متصل شده اند.